Vượt trên khuôn khổ của một văn bản hướng dẫn nghiệp vụ, Nghị định 255 được xem là một bước tiến quan trọng trong tư duy hoạch định chính sách, đồng thời là minh chứng sống động cho việc triển khai các định hướng lớn trong Kết luận số 195-KL/TW ngày 26/9/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị và chính quyền địa phương hai cấp.

Chính sách dựa trên dữ liệu: Khách quan, minh bạch và khoa học

Nghị định 255 đã thay đổi tư duy làm chính sách, chuyển từ phương pháp tiếp cận định tính sang cơ chế xác định hoàn toàn dựa trên dữ liệu định lượng có thể đo lường và kiểm chứng.

Theo đó, một "dân tộc còn gặp nhiều khó khăn" được xác định khi có tỷ lệ nghèo đa chiều lớn hơn tỷ lệ trung bình của các dân tộc thiểu số trên cả nước.

Đối với "dân tộc có khó khăn đặc thù", điều kiện cần là có dân số dưới 10.000 người, đi cùng với một trong hai điều kiện đủ: hoặc có tỷ lệ nghèo đa chiều cao hơn mức trung bình, hoặc có quy mô dân số suy giảm so với kết quả Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019.

Để hiện thực hóa các tiêu chí trên, Nghị định đã phân định một quy trình làm việc khoa học, xuyên suốt theo trục dọc từ cơ sở lên trung ương.

Cụ thể, Ủy ban nhân dân cấp xã được giao nhiệm vụ là nơi trực tiếp rà soát, thống kê số liệu gốc - nền tảng của toàn bộ quy trình.

Tiếp đó, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh đóng vai trò tổng hợp, thẩm định và chịu trách nhiệm toàn diện về tính chính xác của số liệu trước khi trình lên cấp trên.

Cuối cùng, Bộ Dân tộc và Tôn giáo sẽ là cơ quan tổng hợp số liệu toàn quốc và ban hành quyết định phê duyệt danh sách cuối cùng.

Quy trình này đảm bảo luồng thông tin được xác thực qua từng cấp, đề cao vai trò và trách nhiệm của từng đơn vị trong hệ thống chính quyền.

Đáng chú ý, Nghị định 255 nhấn mạnh và khuyến khích việc ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Đây không chỉ là một định hướng mà đã trở thành yêu cầu bắt buộc thông qua việc quy định phải sử dụng dữ liệu quản lý dân cư để đảm bảo tính chính xác của số liệu dân số, đặc biệt khi so sánh với dữ liệu gốc từ năm 2019. Điều này vừa giúp nâng cao hiệu quả, tính khách quan trong việc xác định và quản lý danh sách các dân tộc cần hỗ trợ, vừa thúc đẩy quá trình số hóa trong quản lý nhà nước tại địa phương.

Cụ thể hóa tinh thần Kết luận 195: Nâng cao hiệu lực, hiệu quả của chính quyền địa phương

Kết luận số 195-KL/TW ban hành ngày 26/9/2025, là văn bản chỉ đạo quan trọng của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về việc tiếp tục nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống chính trị và mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Nhìn rộng hơn, Nghị định 255 không chỉ là một văn bản chính sách đơn lẻ mà vận hành như một công cụ triển khai trực tiếp, một 'bài thực hành' cụ thể cho 3 yêu cầu trọng tâm mà Kết luận 195 đã vạch ra.

Thứ nhất, Nghị định đã thúc đẩy mạnh mẽ cải cách hành chính và tinh gọn bộ máy

Kết luận 195 yêu cầu tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, cắt giảm báo cáo, văn bản. Nghị định 255 đã đáp ứng yêu cầu này bằng việc thiết lập một quy trình xác định rõ ràng, tập trung (theo Mẫu số 01 và Mẫu số 02) nhằm chuẩn hóa công tác báo cáo và thống kê số liệu trên cả ba cấp hành chính.

Việc chuẩn hóa mẫu biểu, thời hạn và quy trình rà soát giúp số hóa, chuẩn hóa quy trình công việc, từ đó giảm thiểu sự tùy tiện và thủ tục hành chính rườm rà.

Thứ hai, văn bản đã tăng cường phân cấp, phân quyền gắn liền với trách nhiệm giải trình

Tinh thần của Kết luận 195 là giao quyền tự chủ cho địa phương phải đi đôi với cơ chế kiểm tra, giám sát. Nghị định 255 đã phân định rành mạch trách nhiệm của từng cấp: cấp xã thực thi nhiệm vụ thống kê ban đầu, thể hiện sự phân quyền cho cấp cơ sở vốn gần dân và sát thực tiễn nhất.

Đặc biệt, việc giao cho cấp tỉnh "chịu trách nhiệm toàn diện về số liệu báo cáo" đã thiết lập một cơ chế giải trình chặt chẽ. Cấp tỉnh không còn là trạm trung chuyển thông tin đơn thuần mà trở thành một "bộ lọc" quan trọng, đảm bảo chất lượng dữ liệu trước khi trình lên trung ương, vốn là cấp hoạch định chính sách vĩ mô.

Thứ ba, Nghị định đã hiện thực hóa chủ trương đẩy mạnh ứng dụng công nghệ và khai thác dữ liệu số

Kết luận 195 nhấn mạnh yêu cầu phải khai thác hiệu quả các cơ sở dữ liệu quốc gia. Nghị định 255 đã biến yêu cầu này thành một mệnh lệnh hành chính khi quy định bắt buộc sử dụng "dữ liệu quản lý dân cư" và "kết quả rà soát hộ nghèo năm 2024".

Điều này buộc các cấp chính quyền phải làm chủ công nghệ, kết nối và khai thác các nguồn dữ liệu lớn, tin cậy, từ đó đưa ra các quyết sách dựa trên bằng chứng khách quan, đáp ứng mục tiêu xây dựng một bộ máy tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả.

Nhờ những thay đổi mang tính hệ thống này, Nghị định 255 được kỳ vọng sẽ tạo ra những tác động tích cực đến việc thực thi chính sách dân tộc, không chỉ cung cấp một công cụ khoa học để xác định đúng đối tượng cần hỗ trợ, mà còn là phép thử quan trọng cho năng lực thực thi và tính liêm chính của bộ máy chính quyền cơ sở.

Việc xác định đối tượng dựa trên tiêu chí định lượng sẽ giúp minh bạch hóa quá trình hoạch định chính sách, giảm thiểu các yếu tố cảm tính hay nguy cơ "lợi ích nhóm".

Quan trọng hơn, danh sách các dân tộc khó khăn, đặc thù được phê duyệt sẽ là căn cứ pháp lý vững chắc để triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia, đảm bảo nguồn lực của nhà nước được phân bổ một cách hiệu quả, đúng đối tượng và thực sự đi vào cuộc sống.

Sự thành công của Nghị định này sẽ là minh chứng rõ nét cho thấy các chủ trương lớn của Đảng có thể được chuyển hóa thành hiệu quả quản lý thực tiễn, phục vụ trực tiếp cho người dân.